Wystawa „Słowiańskie wędrówki bociana białego” prezentuje bociana białego – Ciconia ciconia jako gatunek ptaka często obecnego w kulturze. Bocian gniazduje blisko siedlisk ludzkich, więc ludzie często go obserwują, podziwiają i wierzą, że przynosi szczęście, chroni przed piorunami, czy wskazuje na dom dobrego gospodarza. Najbardziej kojarzony jest jednak jako ptak zwiastujący wiosnę i przynoszący dzieci. Rzadkie są przypadki negatywnych stosunków pomiędzy ludźmi i bocianami, nie jest uznawany za ptaka łownego, gdyż jego mięso jest uważane za gorzkie i niesmaczne, choć w przeszłości niektóre części ciała bocianów były wykorzystywane w medycynie ludowej. Człowiek raczej umyślnie nie wyrządza bocianowi krzywdy, a wręcz odwrotnie, stara się mu przypodobać, budując gniazda, by pojawiło się więcej osobników. Często też opiekuje się porzuconymi młodymi, bądź osobnikami, które z różnych przyczyn nie odleciały do swych zimowisk w Afryce. Dawniej dokarmiano go, podrzucając mu do gniazda drożdżowe bułeczki, tzw. busłowe łapy.
Ludzie pokochali bociany i często traktują je jak stworzenia o ludzkich cechach, co można zauważyć w nazewnictwie różnych narodów, gdyż nadawane są mu ludzkie imiona – w Polsce Wojtek czy Antoni na Ukrainie. W Polsce zaś sierpniowe zgrupowania tych ptaków przed odlotem do Afryki określa się mianem „sejmików”, jak gdyby bociany „naradzały się” przed podróżą. Ze względu właśnie na tę długą wędrówkę i nieustanne powroty ludzie tak podziwiają bociana i oczekują na jego przylot wczesną wiosną. Ciągle ciekawi człowieka co bocian robi, co zjada, jak wychowuje młode, więc zakłada kamery w gniazdach, obrączkuje kolejne osobniki by śledzić ich przelot.
Celem wystawy jest prezentacja obrazu bociana w kulturach narodów słowiańskich –napotyka siętutaj dużą różnorodność, ale także wiele podobieństw. Różnorodność odczuwa się już na poziomie języka, różne bowiem są nazwy tego ptaka: białorus. бусел, bułg. штъркел, chorw. roda, czes. čap, mac. штрк, pol. bocian, ros. аист, serb. рода, słowac. bocian, słoweń. Štorklja. Różne są również kojarzone z bocianem przedmioty użytkowe. Na wystawie reprezentują je: chorwacka gra planszowa Putovanjabijelerode, polski szybowiec „bocian”, rosyjski rower „аист”, słoweńska moneta jednocentowa czy macedoński denar z bocianem. Podobieństwa zaś uwidaczniają się w traktowaniu bociana jako zwiastuna wiosny, szczególnie w Bułgarii, gdzie kojarzone z bocianem są „martenice”. W literaturze dla dzieci wszystkich narodów słowiańskich, ale także w poezji – zwłaszcza w Polsce, bocian również jest zwiastunem wiosny. Polska ekspozycja wchodząca w skład niniejszej wystawy jest najliczniejsza, tak jak najliczniejsza jest tutaj populacja bocianów – uważa się, że co czwarty bocian w Europie pochodzi z Polski. Nie wyklucza to jednak ciekawych motywów bocianich w kulturach pozostałych krajów słowiańskich – wskazać można na czeską grę dziecięcą o wdzięcznej nazwie Bocian zgubił czapeczkę, białoruskie/podlaskie drożdżowe bułeczki tzw. busłowe łapy, a także nazwę serbskiej sieci handlowej Roda.
Bocian nie śpiewa, wydaje tylko syk, a klekot pojawia się na powitanie partnera lub ze wzburzenia, mimo to nadsłuchujemy tych dźwięków, choć jakże są inne niż wydawane przez pozostałe ptaki. Ciconiaci conianie jest gwiazdą, a mimo to w różnych krajach ogłasza się Rok Bociana (w Czechach, w Chorwacji), jak gdyby był postacią wielkiego formatu, znaczącą dla danej kultury. Działania proekologiczne mające na celu ochronę zagrożonego gatunku często wykorzystują motywy kulturowe, by skutecznej organizować kampanie pomocowe głównie budowanie platform i remontowanie starych gniazd.
Magdalena Baer